Ζούμε σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από συνεχείς και γρήγορες αλλαγές και εξελίξεις. οι οποίες σηματοδοτούν πολλαπλές και σημαντικές επιδράσεις σε πολλούς τομείς των επιστημών και της καθημερινής ζωής του ανθρώπου. Αναφέρονται, για παράδειγμα, οι εξελίξεις στον τομέα της ιατρικής, της γενετικής, της ενέργειας, των διαστημικών προγραμμάτων, της οικονομίας, των επικοινωνιών και αναμένεται η δημιουργία της τεχνικής νοημοσύνης. Ο προσωπικός ηλεκτρονικός υπολογιστής, που διαδόθηκε με αφετηρία τη δεκαετία του 1980, η εμφάνιση του διαδικτύου, το κινητό τηλέφωνο –είναι στα σκαριά η παραγωγή του έξυπνου κινητού τηλεφώνου– αποτελούν επανάσταση στον τρόπο της επικοινωνίας και της κοινωνικής δικτύωσης. Αναμφίβολα, οι εξελίξεις αυτές συνδέονται με τις τεχνολογικές εξελίξεις και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για σοβαρές εξελίξεις και αλλαγές στην πορεία ολόκληρης της ανθρωπότητας. Πολλοί παραβάλλουν τον ρόλο της τεχνολογίας με τον ρόλο που έπαιξε η ατμομηχανή1 στον μετασχηματισμό της κοινωνίας από τον 18ο αιώνα κι έπειτα (Τσέλιος, Δ., 2017).
Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο. Στην περίοδο μετάβασης από την βιομηχανική στην μεταβιομηχανική εποχή. Σε μια εποχή που πρέπει να αναπτυχθούν νέα μοντέλα οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης, τα οποία να ανταποκρίνονται στις νέες συνθήκες και απαιτήσεις της ζωής (Βλαχάκης, Γ., 2018).
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι, η τεχνολογία αναμφισβήτητα ασκεί σοβαρές επιδράσεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και συμβάλλει στη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου. Αυτή είναι η θετική πλευρά της τεχνολογίας. Υπάρχει όμως και η αρνητική, την οποία οφείλομε να παρακολουθούμε και να ελέγχουμε. Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την αρνητική πλευρά της τεχνολογίας; Το ερώτημα αυτό θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε με αναφορά σε συγκεκριμένα στοιχεία κατά τομείς.
Παγκόσμια ειρήνη
Το 1944, με δύο ατομικές βόμβες, είχαμε βιβλική καταστροφή στη Ιαπωνία. Δύο μεγάλες πόλεις, η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, έσβησαν από τον χάρτη, Εκτός από τις υλικές καταστροφές, οι επιπτώσεις τους στον άνθρωπο διήρκεσαν ολόκληρες δεκαετίες. Στις μέρες μας, είχαμε το σκάνδαλο των βλημάτων απεμπλουτισμένου ουρανίου, που χρησιμοποιήθηκαν κατά τους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ, με σοβαρές καταστροφές, σε ανθρώπινο κεφάλαιο και υλικούς πόρους, Αμέσως μετά ήλθε ο πόλεμος του κόλπου με παρόμοιες καταστροφές.
Σήμερα, αιματοκυλιέται η Μέση Ανατολή, για να εξυπηρετηθούν γαιοστρατηγικά και οικονομικά συμφέροντα των υπερδυνάμεων.
Πόλεμοι υπήρχαν πάντα. Αλλά τα καταστροφικά αποτελέσματα διογκώνονται, καθώς εξελίσσεται η τεχνολογία και κατασκευάζονται υπερσύγχρονες πολεμικές μηχανές, οι οποίες. δεν μπορούν να συγκριθούν με τα λιανοτούφεκα των παλιών εποχών.
Επικοινωνία και ενημέρωση
Ένα συνέδριο που οργάνωσε πρόσφατα η Βουλή των Ελλήνων με θέμα «ενημέρωση και δημοκρατία», αποκάλυψε πολύ σημαντικά πράγματα για τις αρνητικές συνέπειες της τεχνολογίας στον τομέα της ενημέρωσης. Πιο συγκεκριμένα, μερικές από αυτές, είναι οι εξής: α) τα μέσα ενημέρωσης έχουν πολλαπλασιαστεί. Το face book, to twitter και πολλά άλλα παρόμοια, είναι στη διάθεση οποιουδήποτε, ο οποίος μπορεί να τα χρησιμοποιεί όπως θέλει, χωρίς κανένα έλεγχο. Έτσι, έχουμε σήμερα τους επίσημους δημοσιογράφους, οι οποίοι επιτελούν θεσμικό ρόλο και ελέγχονται από τα θεσμικά τους όργανα και το κράτος, αλλά και τους ανεπίσημους «δημοσιογράφους», οι οποίοι αναρτούν στο δικό τους διαδικτυακό μέσον (face book, twitter κ.λπ.) ό,τι θέλουν. Έτσι κάνουν την προπαγάνδα τους, χωρίς κανένα έλεγχο. β) καθημερινά κυκλοφορούν οι λεγόμενες Fake News2 (ψευδείς ειδήσεις). Ειδήσεις που κατασκευάζονται με ανύπαρκτα γεγονότα και δημοσιεύονται σε δημόσια ή ιδιωτικά μέσα δικτύωσης και αποτελούν αντικείμενο συζήτησης ειδικών και μη.
Το διαδίκτυο
Το πιο διαδεδομένο και περισσότερο επικίνδυνο επίτευγμα της τεχνολογίας είναι το διαδίκτυο. Ένα μέσον κοινωνικής δικτύωσης που έχει συνδεθεί πλέον με την καθημερινότητα όλων από την νηπιακή ηλικία μέχρι και τον ενήλικα. Μερικά από τα πολύ συνηθισμένα αρνητικά αποτελέσματα είναι: η εξάρτηση, ένα πρόβλημα που απασχολεί σήμερα γονείς και ειδικούς, με όλα τα αρνητικά συνακόλουθα: προβλήματα υγείας3 και διατροφής, παραμέληση των σχολικών υποχρεώσεων και κακές σχολικές επιδόσεις, επικίνδυνες σχέσεις που δημιουργούνται μέσω διαδικτύου, το bulling που ασκείται μέσω κινητών τηλεφώνων, face book, twitter και πολλά άλλα. Αυτό που επικαλούνται μερικοί φανατικοί χρήστες του face book, ότι δηλαδή είναι μια καλή συντροφιά είναι αυταπάτη. Πρόσφατες έρευνες του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ (2017), έδειξαν ότι όσο περισσότερες ώρες ασχολείται κανείς με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο πιο πιθανό είναι στο τέλος να νιώθει κοινωνικά απομονωμένος.
Η οικονομία
Η τεχνολογία, με τους ρυθμούς ανάπτυξης που εξελίσσεται, ιδιαίτερα στον τομέα της ρομποτικής, είναι βέβαιο ότι στο προσεχές μέλλον, θα οδηγήσει στην αυτοματοποίηση των διαδικασιών σε πολλούς τομείς δραστηριοτήτων. Ιδιαίτερα στον τομέα της παραγωγής. Πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι το 70% των εργασιών που εκτελούνται σήμερα από ανθρώπους θα μπορούν να γίνονται από ρομπότ (Βλαχάκης, 2018). Η εξέλιξη αυτή μπορεί να προκαλέσει δύο προβλήματα: α) δραστική μείωση των θέσεων εργασίας και β) μείωση του κόστους παραγωγής, αύξηση του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΠ) και άρα ανάγκη καθορισμού ενός τρόπου δίκαιης κατανομής της υπεραξίας του παραγόμενου πλούτου.
Το περιβάλλον
Η τεχνολογία βοηθά στην βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ανθρώπου, αλλά ταυτόχρονα παράγει προϊόντα, τα οποία επιβαρύνουν την υγεία του. Αναφέρεται, για παράδειγμα, η ρύπανση του περιβάλλοντος, για την οποία πολλή συζήτηση γίνεται επίσημα και ανεπίσημα στους διεθνείς οργανισμούς χωρίς, ωστόσο, για δικούς του λόγους ο καθένας, να καταλήγουν σε συμφωνία για τη λήψη μέτρων, με τα οποία θα ελέγχονται οι πηγές που προκαλούν την ρύπανση και οι αρνητικές συνέπειές της στην υγεία του ανθρώπου.
Ο ανταγωνισμός
Είναι γνωστό, ότι η παγκοσμιοποίηση συνδέεται άμεσα με τον ανταγωνισμό –θεμιτό ή αθέμιτο– στο εμπόριο και την επικράτηση ανάμεσα σε πρόσωπα και κράτη. Λέγεται, ότι η εμφάνιση των βιομηχανικών γιγάντων στη δεκαετία του 1930 και μετά στις ΗΠΑ, η οποία συνετέλεσε, ώστε να εξελιχθούν σε υπερδύναμη, βασίστηκε στην τεχνολογία και όχι στην οικονομία.
Σήμερα η Airbus και άλλες μεγάλες εταιρείες σχεδιάζουν, για το προσεχές μέλλον, το ιπτάμενο αυτοκίνητο. Ένα αυτοκίνητο, που θα απογειώνεται όπως το ελικόπτερο και θα πετά πάνω από ουρανοξύστες και λεωφόρους γεμάτες με συμβατικά αυτοκίνητα.
Είμαστε κοντά στην ολοκλήρωση των ερευνών για την κατασκευή της τεχνικής νοημοσύνης, η οποία θα δημιουργήσει νέες διαστάσεις και νέα δυναμική σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Τελικά συμπεράσματα – προτάσεις
Όλα αυτά, για τον απλό άνθρωπο, μοιάζουν με ταινία επιστημονικής φαντασίας και δύσκολα γίνονται αποδεκτά. Ωστόσο, μερικά βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν είναι τα εξής:
1. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι τόσο γρήγορη και τόσο δυναμική, ώστε να θεωρείται βέβαιο, ότι στο προσεχές μέλλον θα υπάρξουν επαναστατικές αλλαγές σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας, της οικονομίας, της εκπαίδευσης, της επικοινωνίας, των μεταφορών, του ανταγωνισμού κ.ά. Αλλαγές, οι οποίες θα αλλάξουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο.
2. Οι εξελίξεις αυτές και οι επιδράσεις που ασκούνται στους διάφορους τομείς των επιστημών και της ζωής του ανθρώπου είναι τόσο περίπλοκες, ώστε απαιτούν πολύ γρήγορα αντανακλαστικά, για να αφομοιωθούν και να γίνουν χρηστικές από το ευρύ κοινό. Αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο που μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στο μέλλον.
3. Εκτός από τις θετικές επιδράσεις, είναι βέβαιο πλέον ότι υπάρχει και η αρνητική πλευρά. Και φαίνεται ότι οι αρνητικές παρενέργειες είναι τόσο πολλές και τόσο σοβαρές, ώστε είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν σοβαρές αναταράξεις και ανατροπές. Πολλοί ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και διερωτώνται αν η τεχνολογία λειτουργεί για το καλό του ανθρώπου ή για την καταστροφή του.
4. Οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν να σχεδιάσουν έγκαιρα ένα πλαίσιο μέτρων και να ορίσουν τα όρια, τους όρους και τους κανόνες που πρέπει να τηρούνται, πριν βρεθούμε μπροστά σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις και σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στον άνθρωπο.
Επίλογος
Η τεχνολογία αποτελεί σήμερα αντικείμενο φιλοσοφικών συζητήσεων και αντιπαραθέσεων σε ό,τι αφορά τη σχέση της με το παρόν και το μέλλον του ανθρώπου. Άποψή μας είναι, ότι όσα αναφέρθηκαν για τις αρνητικές επιδράσεις της τεχνολογίας δεν ακυρώνουν την αξία της και την εφαρμογή της στους διάφορους τομείς των επιστημών και της ζωής. Η απαισιόδοξη άποψη, ότι η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει καταστροφικά για τον άνθρωπο δεν μας βρίσκει σύμφωνους. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε όχι απλά στασιμότητα αλλά οπισθοδρόμηση στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου και της ανθρωπότητας.
Ωστόσο, πρέπει να προσέξουμε τον τρόπο διαχείρισής της, ώστε ο άνθρωπος να χειραγωγεί την τεχνολογία και όχι να χειραγωγείται από αυτή. Οι ειδικοί οφείλουν να αναζητήσουν και να σχεδιάσουν στρατηγικές, μέσα και διαδικασίες που απαιτούνται, ώστε να αυξάνουμε τις θετικές και να μειώνουμε τις αρνητικές επιδράσεις της. Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να σχεδιαστούν νέα μοντέλα, τα οποία θα αφορούν στους βασικούς τομείς, όπως είναι η οικονομία, η υγεία, η εκπαίδευση, το διαδίκτυο, ο ανταγωνισμός, το περιβάλλον κ.λπ., τα οποία να ανταποκρίνονται στα νέα δεδομένα, που θα προκύψουν με βάση τις σημερινές και τις μελλοντικές τεχνολογικές εξελίξεις.
Τονίζεται τέλος, ότι κάθε προσπάθεια που θα γίνεται προς την κατεύθυνση αυτή, πρέπει να έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο. Ο Αμερικανός συγγραφέας και μελλοντολόγος Naisbite –το έχουμε ξαναπεί αυτό– είπε: «Η αλλαγή στον 21ο αιώνα δεν θα προέλθει από την τεχνολογία, αλλά από μια νέα αντίληψη για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος!».
- Η ατμομηχανή ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, αλλά δεν είχε τεθεί σε πρακτική εφαρμογή. Η πρακτική εφαρμογή της είναι γνωστή από τον 17ο αιώνα. Έκτοτε συνέχισε να βελτιώνεται και να εξελίσσεται και τον 18ο αιώνα αποτέλεσε τη βάση για την βιομηχανική επανάσταση, και τη μετάβαση από τον χειρονακτικό στον βιομηχανοποιημένο τρόπο εργασίας.
- Fake News είναι ένα καινούριο είδος «ειδήσεων». Πρόκειται για ψευδείς ειδήσεις, τις οποίες κάποιος συνειδητά βγάζει στον αέρα, για να προκαλέσει πρόβλημα σε κάποιο πολιτικό ή άλλο πρόσωπο. Μέχρι να ελεγχθεί και να αποδειχθεί ο δόλος έχει επιτευχθεί ο σκοπός. Έχουν δημιουργηθεί οι κακές εντυπώσεις για το πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται. Πρόκειται για μια μορφή προπαγάνδας και θεωρείται «η λέξη της χρονιάς».
- Είναι γνωστό, ότι η πολύωρη έκθεση του χρήστη στον Η/Υ είναι πιθανόν να προκαλέσει προβλήματα στα μάτια (π.χ. μυωπία, αστιγματισμό κ.ά).
